JEZIORA Jeziora są naturalnymi, o średniej wielkości, zbiornikami wodnymi o powolnej wymianie wody, nie mające szerszego połączenia z morzem. Część przybrzeżna ukształtowana jest przez fale i prądy. Wielkość jezior waha się od poniżej 1 ha do tysięcy i setek tysięcy km 2 .

Wyróżnia się cztery główne strefy jezior: litoral, sublitoral, profundal, pelagial (rys. 1

Litoral - najpłytsza i najbliższa brzegu strefa, za jej dolną granicę przyjmuje się dolną granicę występowania roślinności. Jest najbardziej zmienny ze środowisk jeziornych. Podlega najsilniejszym dobowym wahaniom temperatury oraz wahaniom stężenia tlenu spowodowanym przez duże nagromadzenie szczątków organicznych. Płytsza część podlega bezpośrednim wpływom lądu, dopływowi wody i substancji przez nią niesionych po deszczach oraz okresowemu opadowi liści z drzew i krzewów. Fauna i flora jest bardzo bogata jakościowo i ilościowo. Występują tu makrofity, glony bentosowe, peryfiton, bentos, plankton, nekton. Litoral jest środowiskiem tarła większości ryb a także bytowania i żerowania ich narybku (rys. 2.). Występują tu płazy, gady (żółwie błotne, zaskrońce) oraz wiele ptaków.



Sublitoral – to strefa poniżej litoralu, często w miejscu, gdzie zaczyna się (bardziej niż w litoralu) gwałtowny spadek dna. Na tym stoku gromadzi się zwykle dużo szczątków pochodzenia litoralnego: trudniej rozkładalne części roślinności twardej, muszle mięczaków itp. Rośliny już tu nie występują, fauna jest znacznie uboższa jakościowo zwykle złożona głównie ze skąposzczetów, niewielkiej liczby gatunków mięczaków, niektórych owadów (ważki, jętki), pijawki.

Profundal - cała strefa dna poniżej sublitoralu, zwana strefą głębinową. Jest to strefa allotroficzna, nie mająca własnych producentów gdyż nie dochodzi tu światło. Środowisko jest bardzo monotonne, występuje stały brak światła, niska temperatura przez cały rok (ok. 4OC). Najczęściej występuje tylko bakterio- i zoobentos. Zwierzęta nie drapieżne odżywiają się tu martwą substancją organiczną - detrytusem wraz z bakteriami, planktonem, który obumarł i ulega rozkładowi, mogą odżywiać się również w pelagialu.

Pelagial - strefa otwartej wody, ograniczona przez litoral i sublitoral , a od dołu przez profunal. W jeziorach o dużej powierzchni głębokości strefa ta znacznie przewyższa swą objętością pozostałe strefy. Jest jednolita, mało zróżnicowana poziomo, złożona z wody, substancji w niej zawieszonych i rozpuszczonych (seston) w tym organizmów (planktonu). Zachodzi tu sezonowa i dobowa zmienność temperatury i stężenia tlenu. Pelagial jest zamieszkany przez plankton i nekton. Plankton to różne grupy bakterio- i fitoplanktonu, a z zooplanktonu: pierwotniaki, wrotki, skorupiaki. W jeziorach eutroficznych występuje drapieżna larwa muchówki a w nektonie sielawa, stynka (w jeziorach mniej żyznych), ukleja, narybek wielu gatunków, a z ichtiożerców - okoń i sandacz.

STAWY


Stawy mogą być naturalne lub sztuczne. Stawy naturalne to płytkie jeziora o głębokości nie większej niż kilka metrów, a nawet poniżej 1m. Stawy sztuczne – to także płytkie, najczęściej ok. 1 m, zbiorniki wodne, zwykle przeznaczone do hodowli ryb, ale mogą też być do innych celów, np. do „doczyszczania” częściowo już oczyszczonych ścieków. Ekosystem stawów nie będzie opisywany, bo warunki życia w stawie niewiele różnią się od warunków w strefie przybrzeżnej jeziora (litoralu). Światło dociera do samego dna, dzięki czemu rośliny zakorzenione mogą żyć na całym obszarze zbiornika. W stawach nie występuje stratyfikacja termiczna. Dzienne i sezonowe amplitudy powietrza są znaczne.





ZBIORNIKI ZAPOROWE

Zbiorniki zaporowe są to zbiorniki z reguły sztuczne, powstałe w celu retencji (zatrzymania, kumulacji, przetrzymania - w różnych celach) wody. Podpiętrzenie to, a w związku z tym maksymalna głębokość, a także kształt zbiornika mogą być bardzo różne. Misa zbiorników zaporowych charakteryzuje się wyraźną asymetrią: górna część jest najpłytsza, najgłębsza zaś dolna przy zaporze; w górnej części panuje reżim hydrologiczny właściwy rzekom, w dolnej jeziorom. Cechą charakterystyczną zbiorników zaporowych są częste zmiany poziomu wody, związane z celami, dla których zbiornik został zbudowany. Zmiany poziomu wody są szkodliwe szczególnie dla strefy przybrzeżnej powodując w lecie jej wysychanie a w zimie silne przemarzanie. Charakter rzeczno - jeziorowy zbiorników zaporowych wywiera wpływ na ich cechy fizyczno - chemiczne i biologiczne. Z wodami rzek dopływają zawiesiny, które pokrywają zalaną wodą glebę. Ze zlewni mogą być doprowadzane znaczne ilości soli ługowanych, co często prowadzi do znacznego zwiększenia koncentracji soli w wodzie zbiornika zmienia jej chemizm i pośrednio wpływa na produkcję biologiczną. Pochodzący z rzek świat roślinny i zwierzęcy zbiorników pozostaje pod dość znacznym wpływem biocenoz rzecznych. Równocześnie jednak zbiornik zaporowy jest zbiornikiem wody stojącej, co wpływa na cechy termiczne i chemiczne jego wód, a więc i na charakter występujących w nim organizmów. W rezultacie znacznych wahań poziomu wody brak jest przeważnie zarosłej roślinnością strefy brzegowej, tak charakterystycznej dla jezior. W górnej części zbiorników przeważają zgrupowania organizmów właściwym rzekom, a w dolnej - jeziorom. Bogactwo planktonu roślinnego zależy w dużej mierze od szybkości przepływu i stopnia mętności wody; w górnych partiach zbiorników nizinnych, płytszych, o wodzie z dużą zawartością zawiesiny jest go mniej, więcej natomiast w środkowej części zbiornika, gdzie występują często zakwity sinic, okrzemek lub zielenic. Bakterie w zbiornikach zaporowych występują części niż w jeziorach. W Górnych częściach zbiorników w zooplanktonie dominują wrotki, a w dolnych skorupiaki. W bentosie zbiorników dużo większą rolę niż w rzekach odgrywają larwy owadów, szczególnie z rodziny ochotkowatych, oraz skąposzczety głównie z rodziny Tubificidae i mięczaki. W pierwszych latach istnienia zbiornika fitoplankton jest bardzo bogaty dzięki obfitości soli mineralnych z zatopionych gleb. Po wyczerpaniu się zapasów lądowych soli mineralnych liczebność planktonu roślinnego obniża się. W procesie formowania się fauny po zalaniu zbiornika możemy wyróżnić następujące fazy:

1. Po zalaniu całego obszaru wodą, następuje przebudowa dotychczasowych rzecznych zbiorowisk organizmów oraz zasiedlenie zatopionego lądu i wód. W zalanej glebie zachodzą gwałtowne przemiany oraz silne procesy rozkładu roślinności pochodzenia lądowego.

2. Powstanie nietrwałych, ale liczebnych zgrupowań zwierząt dennych, szczególnie larw ochotkowatych, a w planktonie – skorupiaków i wrotków.

3. Kształtowanie się typowych dla zbiornika zaporowego zespołów planktonu i bentosu. Plankton ujednolica się i wykształca po 2 – 3 latach, a bentos po 3 – 4 latach od chwili powstania zbiornika